Het woord trauma schrikt nogal wat mensen af - het is een beladen woord, dat voor sommige mensen heel goed weergeeft wat ze hebben meegemaakt, maar sommige mensen herkennen zich er ook helemaal niet in.
Daarom maak ik een onderscheid tussen trauma, moeilijke of stresserende ervaringen en hechting, die alledrie vergelijkbare effecten hebben, maar die niet hetzelfde zijn.
Hechting is iets waar we allemaal mee te maken hebben, want het is op zich iets positiefs. Hechting of gehechtheid verwijst naar de diepgaande en langdurige emotionele band die we voelen met bepaalde mensen, meestal in eerste instantie onze ouders of andere personen die ons verzorgen, en later ook andere personen waarmee we een emotionele band vormen, grootouders, familie, broers en zussen, en later geliefden, levenspartners, echtgenoten. We zijn allemaal gemaakt om ons te hechten - we zijn immers zoogdieren, die die band nodig hebben om te overleven. Zeker in onze eerste levensjaren zijn we voor onze overleving afhankelijk van onze verzorgers - en is het dus levensnoodzakelijk om ons aan hen te hechten.
Onze eerste ervaringen met hechting en hechtingspersonen vormen een soort sjabloon dat we gaan toepassen op andere, latere relaties. In de eerste emotionele relaties die we hebben, leren we namelijk impliciet wat we kunnen verwachten in relaties. Ze prenten ons in hoe we ons zouden moeten verhouden tot onszelf, tot anderen en tot de wereld. Daardoor krijgen we een soort “schema” mee dat we blijven gebruiken om relationele situaties te interpeteren of ons te gedragen in relaties.
Die eerste relaties kunnen aangenaam en prettig zijn, en ons een gevoel van veiligheid en geluk bezorgen. Maar ze kunnen ook lastig zijn. Als we in onze vroege hechting minder constructieve patronen hebben meegekregen, herhalen we dat later vaak in andere relaties, vooral met partners en onze eigen kinderen, soms ook met vrienden, collega’s, of familie.
Moeilijke levenservaringen zijn ervaringen die we in ons leven hebben meegemaakt en die moeilijk of stressend zijn (geweest). Op zich hoeft dat niet erg te zijn, we maken allemaal moeilijke of stresserende dingen mee, en in de juiste dosis en met de juiste ondersteuning kan dat net werken als een soort vaccin - we leren daardoor omgaan met tegenslag en stress. We zien vaak dat mensen die een aantal moeilijke, maar niet te moeilijke, dingen hebben meegemaakt, veerkrachtiger in het leven staan.
Als we echter te veel moeilijke dingen meemaken, of een aantal dingen die heel overweldigend of stresserend zijn, en zeker als we nog jong waren en/of niet voldoende ondersteuning kregen om daarmee om te gaan, kan het onze veerkracht net doen afnemen. Een beetje stress is goed, te veel of chronische stress is helemaal niet goed voor ons. Studies naar moeilijke of stresserende levenservaringen tonen aan dat hoe meer stresserende ervaringen iemand de afgelopen periode heeft meegemaakt, hoe groter de kans op een afgenomen veerkracht en psychische problemen.
Als die moeilijke levenservaringen gebeurden wanneer we nog jong waren - laten we zeggen in de eerste 25 jaar van ons leven, wanneer onze hersenen en ons lichaam nog in volle ontwikkeling zijn - hebben ze een extra groot effect. Studies naar de impact van zulke ingrijpende jeugdervaringen (de zogenaamde “ACE’s studies” - ACE’s is de afkorting van Adverse Childhood Events) tonen aan dat een zeer groot verband is tussen het aantal van dat soort ingrijpende jeugdervaringen dat iemand heeft meegemaakt, en latere psychische maar ook lichamelijke (gezondheids)problemen. Niet alleen de kans op depressies, alcoholisme en angststoornissen, maar ook op zaken zoals diabetes en luchtweginfecties etc. stijgt naargelang het aantal ingrijpende jeugdervaringen dat iemand heeft meegemaakt.
Een subcategorie van moeilijke of stresserende ervaringen kunnen we traumatische ervaringen noemen. Trauma verwijst naar ervaringen die zo bedreigend en/of overweldigend zijn, dat we ze niet kunnen verwerken of integreren. Elke ervaring die stressvol genoeg is om ons een ernstig gevoel van onveiligheid, hulperloosheid, angst of overbelasting te geven, kunnen we beschouwen als een trauma, en kan ertoe leiden dat we ons vanaf dan minder veilig voelen bij anderen, in de wereld, of zelfs binnen in onszelf. Traumatische ervaringen kunnen eenmalig zijn (bijvoorbeeld een ongeluk, een aardbeving, een overval of een verkrachting), ze kunnen meermalig voorkomen, of zelfs chronisch zijn (zoals incest, mishandeling of oorlogsgeweld).
Soms is de dader geen persoon, zoals bij een natuurramp. Wanneer het wel personen zijn die het trauma veroorzaken, zoals pesten of een overval, spreken we van relationeel trauma. Relationeel trauma zorgt ervoor dat we niet alleen toekomstige situaties, maar ook toekomstige relaties anders (onveiliger) gaan beleven of interpreteren. Wanneer geen onbekende maar een gehechtheidspersoon het trauma veroorzaakt, zoals bij incest of kindermishandeling, wordt het nog moeilijker om de ervaring te integreren. Er ontstaat dan in ons systeem een groot conflict tussen twee belangrijke overlevingsmechanismen die we allemaal hanteren. Langs de ene kant willen we ons tot onze gehechtheidspersoon wenden om ons te beschermen en ons veilig te voelen, zoals we automatisch doen bij gehechtheidspersonen. Langs de andere kant moeten we ons tegen hen beschermen. Dit creëert een verwarrende, onmogelijke situatie, die ervoor kan zorgen dat ook later in ons leven ons “verdedigingssysteem” actief gaat worden wanneer we ons willen hechten of een band aangaan met mensen.
Hoewel trauma, hechting en moeilijke ervaringen dus andere (maar overlappende) begrippen zijn, kunnen ze wel dezelfde of gelijkaardige effecten hebben. Allemaal hebben ze gevolgen voor hoe we ons voelen over en kijken naar onszelf, anderen en de wereld. Allemaal kunnen ze leiden tot vastgeroeste patronen, moeilijkheden in relaties, negatieve gedachten, een gevoel van onveiligheid of leegte, of andere problemen. En bij alle drie kan het helpen om ons bewust te worden van die gevolgen en de oorzaken daarvan, om de wonden of littekens van die ervaringen te helen.