“Doe wat werkt.” Dat is mijn credo in therapie. Als iets goed werkt, het helpt, je voelt je er beter bij en je functioneert beter, dan is het een goede interventie.
Zo ben ik ook bij EMDR terecht gekomen. Ik kwam eerder toevallig bij een psycholoog terecht die EMDR deed (ik had er zelf nog nooit van gehoord voordien), en ik merkte dat het hielp, dat een aantal klachten waar ik last van had verbeterden. In het begin was ik nog wat sceptisch, en wist ik niet goed of het nu de EMDR zelf was die hielp, of gewoon de begeleiding op zich, het praten, de inzichten die ik kreeg. Maar hoe langer we bezig waren, hoe meer ik begon te voelen dat de EMDR ook op zich een positief effect had, nog los van de rest van de begeleiding.
Mijn geloof in de methode komt dus uit eigen ervaring. Toch vind ik het ook belangrijk dat we als therapeuten en psychologen weten waar we mee bezig zijn en “evidence based” tewerk gaan, met ondersteuning van methoden waarvan aangetoond is dat ze werken. (Hoewel ook dat zijn beperkingen heeft, maar daarover misschien een andere keer meer.)
Het is een vraag die ik ook soms krijg, “wat doet dat eigenlijk, die oogbewegingen bij EMDR”. Goeie vraag natuurlijk. En er zijn verschillende verklaringen over wat er dan gebeurt en waarom dat werkt.
Een van die verklaringen heeft te maken met hersengolven. Ons brein is eigenlijk een elektrochemisch orgaan - door middel van elektrische en chemische signalen wordt er informatie doorgegeven van ons lichaam naar ons brein en omgekeerd, en tussen verschillende regio’s in ons brein onderling. De elektrische activiteit van ons brein kan weergegeven worden in de vorm van 4 soorten “hersengolven”, die variëren van veel naar weinig activiteit. Beta-golven zijn snel en hebben we wanneer we geconcentreerd en actief bezig zijn, of in een conversatie verwikkeld zijn. Alfa-golven zijn iets trager, en treden op wanneer we nadien even pauze nemen, nadenken, of mediteren. Nog wat trager zijn theta-golven, die vaak optreden wanneer we dagdromen. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer we iets op automatische piloot doen, zoals autorijden naar een vaste bestemming, een douche nemen, gaan lopen… Onze geest begint dan wat onbewuster na te denken, zonder het piekeren, de schuldgevoelens en de interne criticus of zelfcensuur die typisch zijn voor de snellere golven. Dit maakt dat er dan vaak plots goede ideeën en creatieve oplossingen ontstaan. Ook tijdens de REM-slaap, de fase van de slaap waarin we actief dromen, treden deze theta-golven op. Delta-golven tenslotte zijn de traagste en treden op wanneer we ons in een diepe, droomloze slaap bevinden.
Wat heeft dat nu met EMDR te maken? Er was al langer een vermoeden dat de bilaterale (links-rechts) oogebewegingen die typisch zijn voor EMDR, werken omdat ze de snelle oogbewegingen die optreden tijdens de REM-slaap (de slaap waarin we dromen) nadoen.
Het is ook iets wat mensen vaak intuïtief aanvoelen - dat slaap en dromen helpt om dingen te verwerken, om dingen die je overdag meemaakte een plekje te geven. We zien ook vaak dat wanneer mensen onverwerkte ervaringen hebben, deze vaak in hun dromen en nachtmerries terugkeren, alsof het brein toch steeds opnieuw probeert die ervaringen te verwerken.
Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat EMDR het optreden van tragere hersengolven - zoals in de theta- en delta-fasen - stimuleert, waardoor je brein vrijer en associatiever gaat denken, met minder invloed van je interne criticus, je zelfcensuur en je vastgeroeste patronen. Dit zorgt er, net zoals in je slaap, voor dat je onverwerkte, emotionele herinneringen minder emotioneel worden en dat je er op andere, meer helpende manieren naar kan gaan kijken. Net zoals tijdens je slaap, worden je herinneringen door deze hersengolven immers weggehaald uit je emotionele brein (waar je amygdala - het angstcentrum van je brein - negatieve emoties blijft oproepen), en meer verplaatst naar je autobiografische, rationele en verbale geheugen, waar je ervaringen betekenis krijgen, je eruit kan leren, en verbindingen leggen met andere informatie in je brein. De verwerkte herinnering bevindt zich dan meer in een andere “regio” van je brein (dit is ook te zien op hersenscans). Dit heeft als gevolg dat de herinnering minder emoties oproept - en dus ook triggers die op een of andere manier doen denken aan de herinnering. Terugdenken aan de herinnering, maar ook geconfronteerd worden met ervaringen, gedachten of gebeurtenissen die erop lijken of er iets mee te maken hebben, roept dan minder stress, angst of andere negatieve emoties op, waardoor we er rustiger en rationeler mee kunnen omgaan. Daarnaast wordt de ervaring meer geïntegreerd in onze autobiografische ervaringen, waardoor we een breder perspectief ontwikkelen, bijleren, en op een andere manier naar onszelf, naar anderen en naar de wereld kunnen kijken. Door de verplaatsing van de herinneringen van je emotionele naar je autobiografische geheugen, wordt ook de typische tweespalt waar veel mensen last van hebben - “ik wéét het wel maar het vòelt niet zo” - minder: doordat de emotionele reactie afneemt, die zegt dat je nog altijd in gevaar (of kwetsbaar, hulpeloos…) bent, kan je je positieve gedachten ook beter écht geloven.
Bronnen:
Herrmann, N. (1997). What is the function of the various brainwaves? https://www.scientificamerican.com/article/what-is-the-function-of-t-1997-12-22/
Pagani M, Amann BL, Landin-Romero R, Carletto S. Eye Movement Desensitization and Reprocessing and Slow Wave Sleep: A Putative Mechanism of Action. Front Psychol. 2017;8:1935. Published 2017 Nov 7. doi:10.3389/fpsyg.2017.01935 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5681964/
Van der Kolk, B.A. (2016). Traumasporen: het herstel van lichaam, brein en geest na overweldigende ervaringen. Eeserveen: Mens!.