Het is nogal een contradictie. Langs de ene kant zijn we als mens zo ver geëvolueerd door ons denkvermogen. Doordat we lessen kunnen trekken uit gebeurtenissen die voorbij zijn, en doordat we aan de toekomst kunnen denken (plannen), hebben we heel wat voor elkaar gekregen. Langs de andere kant piekeren we ons soms helemaal kapot. Gebeurtenissen waar we ons over schamen of waar we boos over zijn, blijven maar door ons hoofd malen, of we stellen ons zo veel doemscenario’s voor over de toekomst dat we geen stap meer durven verzetten en niets meer durven ondernemen.
Dus waar gaat het dan mis? Het gaat mis wanneer we onze gedachten en gevoelens als “de waarheid” aannemen. (En dat zijn dan vooral negatieve gedachten en gevoelens, al kan te positief denken ook voor problemen zorgen.) En er dan helemaal in vastlopen.
En dat maakt dan dat mensen zeggen dat ze hun hoofd zouden willen afzetten. Wat minder denken, en wat meer doen. En dat is natuurlijk een begrijpelijk verlangen. Alleen gaat dat niet zomaar. We kunnen niet zomaar “niet denken”. Er bestaat zelfs zoiets als een bepaalde regio in je brein (het “default brain network”) dat actief wordt wanneer mensen nergens anders mee bezig zijn, geen bepaalde taak krijgen: dan wordt die hersenregio actief en beginnen mensen over zichzelf en hun leven en naasten na te denken.
Dus als we niet kunnen “niet denken”, wat kunnen we dan doen? De enige oplossing is: anders denken. En dan komen we dus op het verschil tussen piekeren en zelfbewustzijn.
Wat is piekeren? Piekeren is als we blijven nadenken over iets zonder tot een oplossing te komen, als we maar in rondjes blijven ronddraaien in ons hoofd zonder dat er verlichting of opluchting komt, en onze gedachten en gevoelens alsmaar negatiever worden. Dat is dus een niet zo nuttige vorm van nadenken: we verliezen er veel tijd aan, voelen ons slecht, er is achteraf geen oplossing of opluchting of inzicht.
Als je merkt dat je aan het piekeren bent, is een goede vraag die je jezelf kunt stellen: “kan ik dit oplossen?” Als het antwoord ja is, is dat de beste remedie tegen piekeren. Het probleem waar je over piekert oplossen, of een beslissing nemen. Het hoeft niet eens een juiste beslissing te zijn (want daar lopen perfectionisten meestal in vast). Onderzoek wijst uit dat gewoon het nemen van een beslissing al tot opluchting leidt, en dat mensen achteraf meestal ook wel tevreden zijn over hun beslissing, welke ze dan ook nemen.
Als het niet om een op te lossen probleem gaat, maar bijvoorbeeld een gesprek later op de dag waar je je zenuwachtig over maakt maar dat je toch niet kunt voorbereiden, of iets stoms wat je vroeger hebt gezegd en waar je je nu nog steeds zorgen over maakt, moeten we terugvallen op een andere strategie. Meestal hebben mensen het dan over “aanvaarden”, en dat is een goede strategie… alleen, gemakkelijker gezegd dan gedaan, en je komt er ook niet altijd verder mee.
Waar kom je wel verder mee in je leven? Zelfbewustzijn. Zelfbewustzijn kun je in feite zien als een meta-perspectief op jezelf. In plaats van gewoon te denken of te voelen, en helemaal méé te gaan in je gedachten en gevoel, neem je een “hoger” of “breder” perspectief in, en denk je na over je gedachten en gevoel. Als je je zorgen maakt over iets, probeer je op te merken wat je juist voelt (angst, schaamte, boosheid…) en welke gedachten daarin een rol spelen. En in plaats van dat gevoel en die gedachte voor “waar” aan te nemen (“ik schaam me dus ik zal wel echt iets stoms gedaan hebben”, “ik denk dat niemand op mij zit te wachten dus ik zal maar thuis blijven”) is het belangrijk om te erkennen waar het in feite echt over gaat: een gedachte en een gevoel. Nìet de realiteit.
Door dat te erkennen, dat je last hebt van een bepaalde gedachte en gevoel over jezelf (en niet noodzakelijk van de realiteit), kun je verder groeien in je leven. Je aanvaardt niet alleen dat je negatieve gevoelens en gedachten hebt (en dat die er best mogen zijn), maar je kan jezelf verder gaan ontwikkelen. Want door te ontdekken welke negatieve gedachten en gevoelens een rol spelen in je leven, kun je verder gaan nadenken over waarom die er zijn. Waar komen die negatieve gedachten en gevoelens vandaan, als ze geen reflectie zijn van de realiteit? Meestal kunnen we het antwoord daarop vinden in bepaalde ervaringen in ons leven of de omstandigheden waarin we zijn opgegroeid. Als we dat kunnen erkennen, kunnen we die oude wonden uit het verleden helen, er afstand van nemen, en kunnen we leren op andere manieren over onszelf te gaan denken. Oude, niet realistische en/of niet helpende gedachtepatronen loslaten, en helpende manieren van denken gaan ontwikkelen.
Piekeren leidt alleen maar tot een negatieve gedachtespiraal. Aanvaarden is mooi, maar je staat er ook wat mee stil. Zelfbewustzijn kan daarentegen leiden tot een positieve spiraal en groei.