Veel mensen komen bij mij aankloppen met klachten van chronische hyperventilatie: duizeligheid, tintelingen, hoofdpijn, spierpijn,... Deze klachten zijn fysiologisch goed te verklaren, en op zich dus geen reden tot bezorgdheid (als ze worden aangepakt). Waar we dan wel bezorgd over moeten zijn? De echte oorzaak van chronische hyperventilatie, en dus die klachten: chronische stress.
Voor heel wat mensen die bij mij aankloppen voor hulp, zijn in eerste instantie geen mentale maar fysieke klachten de aanleiding om hulp te zoeken: ze hebben last van vermoeidheid, druk of pijn op de borstkas, pijn in de nek en schouders door spanning, of een beklemd gevoel. Ook hoofdpijn, spierpijn, duizeligheid, buikkrampen, hartkloppingen en tintelingen in de vingers of ledematen, een onrustig of gejaagd gevoel en kortademigheid zijn vaak gehoorde klachten. Ze zijn bang dat ze een ernstige ziekte hebben, of zijn al door de huisarts, kinesist of zichzelf gediagnosticeerd met chronische hyperventilatie.
Vaak is het al een hele opluchting om de term “chronische hyperventilatie” te horen vallen: je weet wat er aan de hand is, het kan behandeld worden, en het is dus niets “ernstigers”.
Als chronische hyperventilatie wordt gezien als de oorzaak, is dat waar de behandeling ook start: meestal worden er ademhalingsoefeningen gegeven door een kinesist die hierin gespecialiseerd is. Dit is een heel goed beginpunt (ik werk zelf ook met ademhalingsoefeningen in de therapie), en geeft vaak verlichting, maar het is ook niet het hele verhaal.
Chronische hyperventilatie is immers niet de oorzaak, het is eigenlijk maar een “mediërende factor”. De echte oorzaak is stress.
Want wat gebeurt er in ons lichaam als ons brein gevaar waarneemt? Het limbisch systeem in ons brein, dat zintuiglijke en emotionele informatie verwerkt, staat in verbinding met ons autonoom zenuwstelsel dat onze automatische reacties regelt (zoals hartslag en ademhaling). Dat autonoom zenuwstelsel bestaat uit twee “takken”. Enerzijds het (ortho)sympathisch zenuwstelsel, dat instaat voor de reactie op stress en gevaar, door te zorgen voor alertheid en activatie. Dit deel gaat adrenaline en cortisol vrijmaken, zodat ons lichaam in paraatheid komt om zich te verdedigen (vechten of vluchten) of iets te presteren. Dit noemen we ook wel eens de “gaspedaal” van ons lichaam. En anderzijds het parasympathisch zenuwstelsel, dat endorfines vrijmaakt om tot rust te komen en te herstellen (de “rem” van ons lichaam).
Wanneer er veel stress is, of als we veel angstige gedachten hebben, dan slaat de balans in ons autonoom zenuwstelsel door naar “overlevingsmodus”: ons lichaam gaat op de gaspedaal staan en er alles aan doen om het gevaar te lijf te gaan of te overleven. Als het gevaar geweken is, gaat ons lichaam weer op de rem staan, en kunnen we rusten en herstellen.
Wanneer er te veel stressoren in ons leven zijn, raakt de balans tussen die twee kwijt. We geven voortdurend gas, en gaan nooit op de rempedaal staan. We zitten voortdurend in overlevingsmodus, in een hyperalerte toestand, vaak zonder dat we de energie die opgewekt werd om te vechten of vluchten ook weer kwijt raken. Ook fysiologisch gebeurt er dan veel. Wanneer ons sympathisch zenuwstelsel geactiveerd wordt als onderdeel van de vecht/vlucht reactie, gaan we snel en oppervlakkig ademhalen. Daardoor komt er veel O2 (zuurstof) ons lichaam binnen, terwijl de relatieve hoeveelheid CO2 daalt. Dit leidt er op zijn beurt weer toe dat de basisch-zuur balans in ons bloed verstoord raakt, waardoor de bloedvaten vernauwen en ons zenuwstelsel overprikkeld raakt, waardoor er een tekort ontstaat aan zuurstof in allerlei weefsels. Dit zorgt dan voor tintelingen, gespannen spieren, een ijl of duizelig gevoel, onrust etc.
Wanneer we erg veel stress hebben, of het nu door echte stressoren is of vooral door onze eigen gedachten, raken ons brein en lichaam door een soort feedback-loop bovendien gewend aan deze situatie, waardoor je op de duur bij elke kleine stress-situatie gaat hyperventileren. Doordat dit overlevingssysteem uiteraard erg veel energie kost, zal onze energie uiteindelijk opraken, zodat we vermoeid en uitgeput worden, en uiteindelijk in een burn-out kunnen belanden. Bovendien kan de melkzuurproductie gaan stijgen in een poging om de basisch-zuur balans van het bloed weer te herstellen, waardoor er een algehele verzuring van het lichaam kan ontstaan wat kan leiden tot ontstekingsklachten zoals fibromyalgie.
Ademhalings- en relaxatie-oefeningen zijn dus een goed en noodzakelijk begin om die vicieuze cirkel te doorbreken, en ons lichaam terug in balans te brengen tussen spanning enerzijds en rust en herstel anderzijds.
Omdat de eigenlijke oorzaak stress is, is het daarnaast echter ook nodig om die stress aan te pakken. Wat kan zorgen voor de stress? Misschien is je leven erg druk, en is het nodig om het rustiger aan te doen. Misschien leef je echt in stresserende omstandigheden, en is het dus heel normaal (en adaptief!) dat je lichaam zich hieraan aanpast. Maar soms zijn het ook onze eigen gedachten die zorgen voor die voortdurende stress. Ons brein maakt immers vaak niet zo’n sterk onderscheid tussen wat we denken en ons voorstellen, en de echte realiteit. Ook angstige gedachten, doemscenario’s over de toekomst, of piekeren over het verleden kunnen ons dus chronisch in een stress-toestand terechtbrengen.
Dan is het dus belangrijk om te gaan kijken waar die gedachten vandaan komen. Hoe komt het dat je met zoveel stress reageert in het algemeen en op bepaalde situaties, welke ervaringen, gedachten en voorstellingen spelen daarin een rol? Als je daarachter komt, kun je er verder mee aan de slag, door oude ervaringen te gaan verwerken en juistere of meer helpende gedachten en voorstellingen te formuleren, die je lichaam in een toestand van balans houden.
(Wil je meer weten over chronische hyperventilatie en hoe dat dan juist werkt? Het boek "Chronische hyperventilatie ontkracht" van Chris Lenaerts, kinesitherapeute, is een goed beginpunt.)