Vandaag een blog die niet direct met therapie te maken heeft… en toch ook weer wel.
Tijdens het lopen was ik namelijk naar een podcast aan het luisteren, een gesprek met een rechtspsycholoog (Harald Merckelbach), over wat een goed verhaal maakt en waarom veel interessante verhalen die mensen vertellen eigenlijk niet waar zijn… Letterlijk “te mooi om waar te zijn”.
Want wat maakt een verhaal een goed verhaal, een verhaal dat iedereen graag hoort, dat de toehoorders engageert? Dat we de moeite vinden om naar te luisteren en door te vertellen? Een verhaal met een mooi begin, midden en einde, een clou, een duidelijke lijn. En sappige details. Mensen die hier goed in zijn, hebben vaak veel fantasie, en die fantasie gaat dan met hen op de loop. De kern van het verhaal klopt meestal wel, maar ze fantaseren er zo veel bij dat het wel goed klinkt, maar eigenlijk helemaal niet meer waar is. Want de realiteit is niet zo mooi. De realiteit is weerbarstig, er is niet een goede en een slechte, er zijn geen eenduidige oorzaken van wat er gebeurt, er is meestal geen mooie begin, midden en einde, en ook mensen zijn niet eenduidig en gemakkelijk te vatten in een paar woorden. We moeten de realiteit dus versimpelen en tegelijk uitbreiden met wat fantasie om er een goed verhaal van te maken.
Ik ben nooit zo goed geweest in verhalen vertellen, wat ik ergens jammer vond, want ik hou van verhalen, ik lees graag, ik schrijf graag. Vroeger (als kind) wilde ik schrijver worden, of journalist (of advocaat).
En nu, na het lezen van die podcast, begrijp ik ook waarom ik er niet zo goed in ben. Ik denk graag genuanceerd en kritisch (dat zeg ik niet om mezelf te bewierroken, het is ook niet altijd een voordeel), ik bekijk de dingen van alle kanten en sta graag open voor veel verschillende interpretaties van de realiteit. Dus vind ik het heel moeilijk om een goed en duidelijk verhaal te vertellen, want ik ga altijd twijfelen aan elk detail, of dat wel waar is, of het niet genuanceerder is dan dat, of je het niet ook anders zou kunnen zien. Dat maakt de realiteit interessant, maar maakt het wel moeilijk om een duidelijk verhaal te vertellen.
Maar in mijn therapeutisch werk, daar is het wel een voordeel. Want dat is ook waar mensen in vastlopen: hun eigen verhaal over zichzelf. Als we kijken naar onszelf, naar hoe we zijn, naar hoe ons leven is gelopen, dan vertellen we daarover een soort verhaal tegen onszelf (en anderen). En vaak lopen we vast in dat verhaal. We vertellen dat ene zelfde verhaal al zo lang, dat we denken dat dat de realiteit is. Terwijl het eigenlijk maar een verhaal is, een interpretatie van de realiteit.
En dat verhaal kan positief en helpend zijn, dan is het prima.
Maar dat verhaal kan ook beperkend zijn. Dan denk je bijvoorbeeld dat je nooit geluk hebt gehad, en dat je niet bent gemaakt voor het geluk. Als je dan denkt aan je leven, zie je vooral die dingen die passen in dat verhaal, al die dingen die inderdaad niet goed zijn gegaan.
Of je denkt dat je een mislukkeling bent, die nooit iets gaat kunnen maken van het leven. En het verhaal in je hoofd gaat dan vooral over al die ervaringen die dat bewijzen. En hoe het verhaal verder gaat gaan, dat kan je al voorspellen: het gaat toch niet goed gaan.
Mensen zijn verhalende wezens, dat is gewoon hoe we zijn. Maar eens je kan zien dat het maar een verhaal is dat je jezelf vertelt, kan je er ook meer afstand van nemen. Dan kan je gaan kijken of er ook geen andere verhalen over jezelf mogelijk zijn. Misschien zijn er eigenschappen of kwaliteiten van jou, of ervaringen, die tot nu toe maar weinig ruimte en aandacht kregen in je verhaal. En andere aspecten of ervaringen die te veel aandacht kregen. Misschien heb je zelfs sommige ervaringen onbewust vervormd in je geheugen, om ze te laten passen.
Als je kan loskomen van je eigen verhaal, wordt het ineens een stuk minder beperkend. Dan komen er ineens nieuwe mogelijkheden. Nieuwe manieren om te kijken naar dingen die je hebt gedaan of meegemaakt. Misschien heb je inderdaad weinig geluk gehad in het leven, maar kan je op een andere manier kijken naar je eigen rol daarin… Meer die van held dan van slachtoffer, want je hebt het toch maar mooi overleefd. Misschien ben je geen mislukkeling, maar heb je al heel wat dingen wél bereikt in het leven, zoals een studie afmaken, of een goede vriend(in) zijn, of leren schilderen. En dat nieuwe verhaal schept vaak ook nieuwe manieren om te kijken naar de toekomst, wat er daar mogelijk is. Hoe je je verhaal verder kan schrijven, op een meer creatieve manier dan als loutere herhaling van het verleden.
Zo wordt een “geen mooi verhaal” (in de verhaaltechnische zin) uiteindelijk tòch een mooi verhaal (in de realiteit) :-)